Opmerkelijk onderzoek, waarvan verslag wordt gedaan in Binnenlands Bestuur en het Tijdschrift voor HRM: gemeentes worden steeds kieskeuriger als het gaat om de werving van ambtenaren. Tussen 1980 en 2020 is het aantal gevraagde competenties in elke vacature gemiddeld zelfs verdrievoudigd. ‘Gemeentelijke vacatures vragen tegenwoordig het uiterste van sollicitanten: een mix van inhoudelijke kennis, ondernemend gedrag én verbindend vermogen’, aldus de onderzoekers. ‘De soms (te) hoge eisen kunnen leiden tot het verlangen van het schaap met de 5 poten; ofwel, de perfecte kandidaat.’
‘De soms (te) hoge eisen kunnen leiden tot het verlangen van het schaap met de 5 poten; ofwel, de perfecte kandidaat.’
En die is nu net zo moeilijk te vinden als 40 jaar geleden. ‘Het is én-én geworden’, aldus onderzoeker Peter Kruyen in Binnenlands Bestuur. Ze vragen nog net niet van sollicitanten dat ze introvert én extravert zijn. Maar om aan alle vereiste persoonlijke kenmerken te voldoen, moet je als ambtenaar bijna een Barbapapa zijn, de tekenfilmfiguur die zich in elke gewenste gedaante kan veranderen. De nieuwe collega moet voorzichtig, gedisciplineerd en precies zijn, en tegelijk open, omgevingsbewust en politiek sensitief.’ Voorwaar een heel pakket aan wensen dus, in de gemiddelde vacaturetekst, ondanks de krappe arbeidsmarkt.
‘Bedrijfsmatig werken’
Uit het onderzoek, waarvoor 397 vacatures zijn bekeken die tussen 1980 en 2020 verschenen, blijkt een opvallende verschuiving door de jaren heen. In 1980 was nog vooral belangrijk dat sollicitanten beschikten over goede schrijfvaardigheid. Rond de eeuwwisseling was juist vaardigheid als communicator en onderhandelaar belangrijk geworden. Ook ‘bedrijfsmatig kunnen werken’ dook toen voor het eerst op in vacatureteksten voor ambtenaren, zo blijkt. Daarnaast kwamen ook ‘een flexibele opstelling’ en ‘zelfstandig kunnen werken’ met stip binnen in de top 10 van meest gevraagde vaardigheden.
Kijken we naar de nieuwe vacatureteksten, dan valt vooral op dat ambtenaren tegenwoordig eigenlijk alles moeten zijn.
Kijken we naar de nieuwe vacatureteksten, dan valt vooral op dat ambtenaren tegenwoordig eigenlijk alles moeten zijn. In de geanalyseerde vacatureteksten van 1980 kwamen in totaal nog maar 61 vereiste competenties voor. In 2020 was dat opgelopen tot het duizelingwekkende aantal van 467 (!). Ook het gevraagde opleidingsniveau is flink omhoog gegaan. In 1980 was voor 45% van de vacatures een mbo-diploma nog toereikend. Dit was in 2020 gedaald tot 2% (!). Het aantal vacatures dat academisch onderwijs vraagt, steeg in dezelfde tijd van 20% naar 47%.
Persoonlijker geworden
De vacatureteksten zijn in de loop der tijd ook persoonlijker geworden, zo toont het onderzoek aan. Waar het eerst vooral om een droge opsomming van taken ging, werden later steeds meer bepaalde persoonskenmerken gevraagd, zoals ‘klantgericht’ en ‘ondernemend’. De competenties die nu het vaakst werden genoemd: analytische vaardigheden (39%), flexibiliteit (25%), communicatieve vaardigheden (22%), samenwerken (21%), plannen en organiseren (18%) en doorzetten (17%). Een vaardigheid als ‘accuraat’ stond 40 jaar geleden nog wel in de top 10, maar is daar nu uit weggevallen.
Een vaardigheid als ‘accuraat’ stond 40 jaar geleden nog wel in de top 10, maar is daar nu uit weggevallen.
Piet Buijtels, zelf al sinds de jaren 80 actief als gemeentesecretaris, herkent die stapeling aan eisen wel, vertelt hij tegen Binnenlands Bestuur. Maar, zo nuanceert hij, in vacatures mag dan misschien veel – of in elk geval: steeds meer – worden gevraagd, in de sollicitatiecommissies wordt volgens hem de echte afweging gemaakt. Personeelsadvertenties vormen een papieren werkelijkheid, een façade. ‘Buitenkant’, zegt hij. ‘Een hoop blablabla. En hoe hoger de functie, hoe meer termen er in de advertenties doorgaans opgesomd staan.’ Maar dat betekent volgens hem niet dat die allemaal ook echt worden meegenomen in de beslissing.
Meer netwerkgerelateerd
De onderzoekers constateren dat in de jaren 80 de gevraagde competenties nog heel traditioneel waren: de ambtenaar van toen moest vooral juridisch onderlegd, nauwkeurig en politiek sensitief zijn. In het begin van de eeuw volgde de vraag naar een meer bedrijfsmatige ambtenaar, die vooral ook klantgericht moest zijn. De laatste jaren ligt de focus echter vooral op netwerkgerelateerde competenties. Waarbij de oude vereisten dus niet vervangen zijn, maar de nieuwe eisen er gewoon bovenop komen. ‘We vragen veel van onze ambtenaren’, merkte onderzoeker Joëlle van der Meer eerder op.
De oude vereisten worden niet vervangen, maar de nieuwe eisen komen er gewoon bovenop.
Dat zou best een wat meer kritische benadering mogen krijgen, aldus de onderzoekers. ‘Te beginnen bij het scheppen van realistische verwachtingen over de werkzaamheden van een ambtenaar en bewust om te gaan met deze stapeling van eisen, zodat ambtenaren niet verstrikt raken in tegenstrijdige verwachtingen. In de praktijk betekent dit dat HR aandacht moet geven aan het scherp formuleren van vacatureteksten. Er kan bijvoorbeeld gekeken worden naar vage woorden in vacatureteksten en deze verduidelijken. Want wat betekenen woorden als ‘flexibel’ of ‘goede communicatieve vaardigheden’ in het werkverband?’
Context, alsjeblieft
De onderzoekers adviseren gevraagde competenties meer te voorzien van context. Zoals: zijn de communicatieve vaardigheden gericht op interne samenwerking? Of juist op burgerparticipatie? ‘Zo wordt het voor kandidaten én managers duidelijker wat écht gevraagd wordt. Zulke concrete competenties met specifieke context aanbieden kan helpen om geschikte kandidaten aan te trekken. Daarmee kunnen gemeentes effectiever sturen op de zogeheten persoon-organisatie-fit’, stellen ze. Daar worden vacatureteksten natuurlijk niet meteen korter van. Maar het levert hopelijk wel betere matches op. En uiteindelijk: minder overspannen ambtenaren.
Meer weten?
Meer weten over effectieve vacatureteksten? Op 25 september vindt bij de Academie voor Arbeidsmarktcommunicatie weer een masterclass over vacatureteksten plaats. Lees er hier alles over:
Vacatureteksten