Ja, het zorgt mogelijk voor splinters, lijmvingers en misschien zelfs wel een blaar of een blauwe duim. Maar willen we de monteurs, installateurs en makers van de toekomst niet mislopen, dan moeten we kinderen van kleins af aan weer dingen laten dóen, betoogt Kees Jan ’t Mannetje, Business Developer bij ABB, de Zweeds-Zwitserse multinational, die 17 locaties in de Benelux vooral actief is in producten voor transport van elektriciteit en in automatisering. Dus, zegt hij: ‘Breng handenarbeid terug op de basisschool. Niet als nostalgie, maar als strategisch antwoord op een nijpend tekort aan praktisch talent.’
‘Vakmanschap begint met een blauwe duim of kromgeslagen spijker.’
Zolang we nieuwe generaties vooral digitaal en theoretisch opleiden, houden we de structurele tekorten in de praktische beroepen in stand. ‘Vakmanschap ontstaat immers niet achter een scherm; dat begint met een blauwe duim of kromgeslagen spijker’, aldus ’t Mannetje, die zelf ooit als 19-jarige na een mbo-opleiding elektrotechniek bij ABB begon, en nu onder meer werkt aan slimme oplossingen om bestaande netcapaciteit beter te benutten. ‘Het figuurzagen, of met een soldeerbout letters graveren, dat soort invulling van handvaardigheid is op weinig scholen nog te vinden’, zo constateert hij.
Hefboom, katrol, tandwiel
De kerndoelen van het primair onderwijs (PO) zijn de globale onderwijsdoelen die alle scholen verplicht moeten aanbieden. De woorden handvaardigheid of handenarbeid komen daarin vanaf 2006 al niet meer voor, er staat nu nog slechts iets vaags als: kinderen ‘leren de beeldende mogelijkheden van diverse materialen onderzoeken’.
Handvaardigheid of handenarbeid? Dat komt vanaf 2006 al niet meer voor in de kerndoelen van het basisonderwijs.
Daarvóór werden handenarbeid en handvaardigheid dus nog wel expliciet genoemd, ook in relatie tot techniek. Eén van de kerndoelen was toen zelfs nog: ‘De leerlingen kunnen oplossingen ontwerpen, maken en gebruiken bij technische problemen. Zij hanteren daarbij enkele elementaire technische inzichten waaronder in elk geval: constructieprincipes (materiaalgebruik, stevigheid, verbindingen), bewegings- en overbrengingsprincipes (hefboom, katrol, tandwiel).’
Kom daar nu nog maar eens om, aldus ’t Mannetje. ‘Het “vak” handvaardigheid is nu ook nog wel te vinden op scholen, maar dit is tegenwoordig vaak beperkt tot het knippen en plakken van wat werkjes. Op menig school is het ouderwetse handvaardigheidslokaal niet meer te vinden. Terwijl daar juist meer en meer behoefte aan is willen we kinderen nog in aanraking laten komen met praktische vakken.’
Niet alleen denken
‘We hebben behoefte aan een generatie die niet alleen denkt, maar ook durft te maken’, stelt hij. ‘In een circulaire economie waarin repareren en hergebruiken centraal staan, zijn dat precies de mensen die we nodig hebben. Maar de instroom op het MBO droogt sneller op dan de waterstand door klimaatverandering. Laten we daarom vroeg beginnen. Op de basisschool. Aan de werkbank. Eén blaar of blauwe duim per kind, gewoon om te beginnen.’
‘Vroeger zat je op handenarbeid met een zaagje dat altijd vastliep. Wat was dat mooi.’
Want, zo vraagt hij zich af, wanneer heeft jouw kind voor het laatst een spijker krom geslagen? ‘Precies. Dat zijn we een beetje verleerd. Vroeger zat je op handenarbeid met een zaagje dat altijd vastliep. Een hamertje dat nét te klein was. En een plankje dat nooit helemaal recht wilde blijven.’
En toch, wat was dat mooi, zegt hij. ‘Daar leerden we dingen die geen enkel scherm kan uitleggen. Geduld. Doorzettingsvermogen. En hoe je een pleister plakt zonder te huilen. Nu is het allemaal veilig, digitaal en ergonomisch verantwoord. Maar een kind dat nog nooit een spijker heeft geraakt, mist misschien wel de mooiste botsing van allemaal: die tussen idee en uitvoering. Dus ja, laten we handenarbeid terughalen. Met splinters, lijmvingers en kromme spijkers. Want dáár ontstaat vakmanschap. En een goed verhaal voor later. Dus: wie durft? Eén blaar per kind, gewoon om te beginnen.’
Lees ook
Meer trends voor 2026?
Hoe de arbeidsmarkt zich de komende jaren ontwikkelt, is nog onzeker. Maar op 9 december vindt wel weer het jaarlijkse congres Arbeidsmarkttrends plaats. En dat dit ook dit jaar interessant wordt, met sprekers als Mathijs Bouman, Aad van der Werf, Caroline Tervoort-Visser en Jeroen Klerkx (Picnic), dat is welhaast een zekerheidje.
