De Nederlandse arbeidsmarkt evolueert steeds meer naar een 50/50 verdeling tussen mannen en vrouwen. Toch zijn de spelregels nog altijd ingericht op een overwegend mannelijke werkcultuur. Terwijl politici bijvoorbeeld pleiten voor meer uren van parttime werkende vrouwen, negeren we tegelijkertijd een belangrijke blinde vlek en ook nog wel een taboe: we weten namelijk nauwelijks hoe hormonale gezondheid de werkprestaties beïnvloedt. En dat heeft weer te maken met wat Dr. Marijntje Zeijen, ‘presenteïsme’ noemt: het fenomeen waarbij werknemers wel aanwezig zijn, maar niet optimaal kunnen presteren.
De spelregels op de arbeidsmarkt zijn nog altijd ingericht op een mannelijke cultuur.
De universitair docent aan de Universiteit Utrecht doet baanbrekend onderzoek naar de invloed van hormonale cycli op werkprestaties. Dat leidt niet alleen tot verrassende inzichten, maar ook tot praktische oplossingen die de arbeidsmarkt fundamenteel kunnen verbeteren. ‘Vrouwen en mannen zijn uiteindelijk even productief op het werk’, stelt ze meteen duidelijk. Maar tegelijk blijkt uit een grootschalige studie van het Radboudumc uit 2019, gepubliceerd in BMJ Open, dat ongeveer 90% van de vrouwen pijn ervaart tijdens de menstruatie, en dat in die gevallen leidt tot het genoemde presenteïsme.
‘Uit de studie bleek dat 80,7% van de vrouwen last had van presenteïsme: wel aanwezig zijn op werk of school, maar minder productief zijn door klachten’, aldus Zeijen. ‘Dat kost ongeveer 23 dagen per jaar aan productiviteit. Een veel grotere impact dan absentie.’
‘Mannen hebben óók hormonale cycli te hebben die hun prestaties beïnvloeden.’
Ondanks dit onderzoeksresultaat is de productiviteit van mannen en vrouwen over de hele linie jaarlijks gelijk. Hoe dat komt? Nou, hier komt de verrassende wending: mannen blijken namelijk óók hormonale cycli te hebben die hun prestaties beïnvloeden. ‘Mannen hebben een driemaandelijkse cyclus waarbij zaadcellen zich vernieuwen, en een dagelijkse cyclus waarop testosteron piekt’, vertelt Zeijen. ‘Onderzoek van collega Lotte Gerritsen laat zien dat hormoonlevels bij mannen evenveel impact hebben op gedrag en emoties.’ En dus uiteindelijk ook op de productiviteit.
De kruik als symbool van verandering
Tijdens het gesprek komt plots een verrassend praktisch voorbeeld naar voren: de kruik. ‘We hebben ideeën over contextuele factoren die faciliteren dat vrouwen beter, fijner, prettiger kunnen werken’, zegt Zeijen. ‘Richt een organisatie bijvoorbeeld zo in dat vrouwen zich vrij voelen om een warmwaterkruik te gebruiken of bepaalde sociale steun te ontvangen.’ Met kleine veranderingen maken we al aantrekkelijke verschillen, wil ze maar zeggen.
‘Met kleine veranderingen zijn voor vrouwen al aantrekkelijke verschillen te maken.’
Ander voorbeeld: de inrichting van toiletten zijn op veel kantoren nog precies zo als net na de Tweede Wereldoorlog. Oftewel: ‘Totaal niet ingericht op vrouwelijk gebruik. Meer ruimte, langere spiegels, meer ruimte en faciliteiten voor uitgebreider gebruik. Zulke ogenschijnlijk kleine details onthullen hoe diep de mannelijke norm in onze werkomgevingen is geworteld.’
Onderzoek onder druk
Zeijen’s werk bevindt zich in een spannende periode. ‘Er is weinig geld beschikbaar en met ontwikkelingen op politiek gebied wordt de geldkraan die een heel klein beetje open begon te gaan voor onderzoek naar vrouwengezondheid, weer dichter gedraaid.’ De politieke invloed reikt zelfs tot de wetenschappelijke publicaties, merkt ze dagelijks. ‘Door de invloed van Amerika durven mensen minder te publiceren over bepaalde termen, omdat ze bang zijn dat ze bepaalde gebieden dan niet meer in mogen of moeilijkheden gaan ondervinden.’
‘Bedrijven zijn zeker steeds meer geïnteresseerd in onderwerpen als cyclusplanning en menopauze.’
Ondanks deze tegenwind blijft Zeijen optimistisch over haar onderzoek. Ze ziet toenemende media-aandacht voor onderwerpen als cyclusplanning en menopauze, en merkt dat bedrijven vragen hierover hebben. ‘Bedrijven zijn daar zeker geïnteresseerd in. Ik hoop heel erg dat steeds meer hierom gaan vragen, zodat de druk op subsidies voor onderzoeken ook verhoogt.’
Het Spaanse experiment
Als voorbeeld van vooruitgang wijst Zeijen naar Spanje, waar bijvoorbeeld – als eerste land in Europa – een wettelijk menstruatieverlof is ingevoerd. ‘Ik vind het supertof dat ze dit doen. Het woord menstruatie zit dan in de wetgeving en dat lijkt me gewoon fantastisch.’ Hoewel de praktische uitvoering nog verbeterpunten heeft (vrouwen moeten een doktersverklaring overleggen en de opgenomen dagen later inhalen) heeft het in elk geval wel de discussie aangezwengeld, ziet Zeijen. ‘Het biedt bescherming en heeft laten zien dat we gewoon kunnen beslissen: dit gaan we doen, laten we kijken hoe het uitpakt.’
Een ander praktisch voorbeeld van vooruitgang is volgens haar de menstruatiecup: een herbruikbare, milieuvriendelijke opvangmethode die de laatste jaren aan populariteit wint. ‘Die cup is niet alleen duurzaam en goedkoper, maar ook gezonder voor vrouwen omdat er geen chemische stoffen in zitten zoals in tampons’, legt Zeijen uit. ‘Het heeft zoveel voordelen, maar je moet het wel schoon kunnen maken. Daar denk ik wel vaker over na. Zorg dat we dat gewoon kunnen doen op kantoor.’
‘Dit is een unieke kans om structureel beter na te denken over inclusiviteit.’
Deze uitspraak vat de kern van haar boodschap samen: wat nu nog vaak als taboe of probleem wordt gezien, bevat mogelijk de sleutel tot innovatie en vooruitgang. Zeijen heeft dan ook een duidelijke boodschap voor werkgevers: ‘Ga eerst gewoon echt in gesprek. Wat hebben je werknemers nodig per organisatie? Dat kan zo verschillen.’ Ze waarschuwt wel dat dit géén makkelijk gesprek is. ‘Dus praat in veilige focusgroepen. Dit kan niet zomaar via een enquête naar iedereen.’ Haar onderzoek toont aan dat we aan het begin staan van een fundamentele verschuiving in hoe we werk organiseren. ‘We weten oprecht niet hoe we ermee moeten omgaan, moeten echt onderzoek doen. Maar dit is een unieke kans om structureel beter na te denken over inclusiviteit.’
Credit foto boven
