Het artikel gaat hieronder verder.
Bij het woord ‘praktijktesten’ denken we in Nederland vaak aan work samples, een volgens onderzoek behoorlijk voorspellende manier om kandidaten te selecteren. In Vlaanderen is het woord echter alweer een hele tijd terug in gebruik voor een ander fenomeen: onderzoeken (van overheden) die moeten vaststellen of er, bijvoorbeeld aan de hand van fictieve sollicitaties, op de arbeidsmarkt discriminatie plaatsvindt.
Voortaan alleen subsidie als je ook meewerkt aan praktijktesten…
De tests zijn omstreden, sommigen willen ze zelfs helemaal afschaffen of verbieden. Maar de Vlaamse regering lijkt nu toch een ingang gevonden te hebben om er juist meer vaart achter te zetten. Een groot aantal brancheorganisatie (zoals de Federgon voor uitzendbureaus, zeg maar: de Vlaamse ABU) kan via zogenoemde sectorconvenanten subsidies krijgen om bijvoorbeeld ondernemingen te ondersteunen in levenslang leren, het aantrekken van zijinstromers of het inclusief maken van de bedrijfsvloer. Maar vanaf volgend jaar kunnen ze deze subsidies alleen nog maar krijgen als ze ook medewerking verlenen aan zulke praktijktesten.
‘Alweer meer lasten’
Hoe de testen er precies gaan uitzien, dat is nog niet bekend. Maar de werkgevers in kwestie protesteren bij voorbaat, aldus De Tijd. Alweer meer administratieve lasten, en dat terwijl juist lastenverlichting was beloofd, stelt Vickie Dekocker, arbeidsexpert van de technische brancheorganisatie Agoria. Delia Mensitieri, onderzoekster inclusieve werkplekken bij Lead Lab, en Federgon-adviseur Maurits Vanackere reageren in dezelfde krant ook kritisch. ‘Of praktijktesten ons werkelijk dichter bij inclusie brengen, is de vraag’, schrijven ze. ‘Praktijktesten meten alleen wat vóór de voordeur gebeurt, maar zeggen niets over wat zich erachter afspeelt.’
‘Bedrijven kunnen wel diverser aanwerven, maar als de cultuur niet meegroeit, ontstaat een draaideureffect.’
Met ‘voldoende grote steekproeven’ en ‘een sectorale aanpak’ kunnen praktijktesten ’trends en hardnekkige stereotypen over tijd zichtbaar maken’, zijn beiden wel van mening. Maar wat zeggen ze over werkvloercultuur, doorgroeikansen of de mate waarin diverse perspectieven worden gewaardeerd? ‘En precies daar loopt het vaak mis. Bedrijven kunnen wel diverser aanwerven, maar als de cultuur niet meegroeit, ontstaat een draaideureffect: mensen met een migratieachtergrond, vrouwen, ouderen of personen met een beperking komen binnen, maar vertrekken ook sneller omdat ze zich alsnog niet thuis voelen.’
Weerstand gegarandeerd
De vraag is dan ook niet alleen óf dit soort praktijktesten nuttig zijn, melden ze. ‘De vraag is: wat kunnen we doen met de resultaten? Het Vlaamse arbeidsmarktbeleid ondergaat forse besparingen, oplopend tot een half miljard euro. Intensieve begeleiding voor werkzoekenden, financiële ondersteuning voor werkgevers die kwetsbare groepen aanwerven, opleidingen, samenwerkingen met sectoren rond diversiteit: het staat allemaal onder druk. Tegelijk betreedt, door de beperking van werkloosheidsduur, een grote groep moeilijk te activeren werkzoekenden de arbeidsmarkt.’
‘Zolang flankerende maatregelen ontbreken, blijft de impact van de praktijktesten beperkt.’
Beide experts gaan ervan uit dat de praktijktesten vast discriminatie zullen aantonen. Maar niet altijd is discriminatie daarvan echt de oorzaak, schrijven ze. Het zal ook komen ‘door een gebrek aan begeleiding, opleiding en ondersteuning. Zolang die flankerende maatregelen ontbreken, blijft de impact van de praktijktesten beperkt’, zeggen ze, verwijzend naar ‘de toenemende mismatch in vaardigheden van werkzoekenden en die waar onze arbeidsmarkt om vraagt.’ Beleid dat inzet op ‘responsabilisering, zonder tegelijk te investeren in dialoog en capaciteitsopbouw, riskeert de verkeerde reflex uit te lokken: weerstand in plaats van verandering.’
‘Zeker geen wondermiddel’
‘Als testacties zonder overleg plaatsvinden of bedrijven publiek onder druk worden gezet, leidt dat zelden tot leerbereidheid’, schrijven ze. Praktijktesten zijn volgens hen dan ook ‘zeker geen wondermiddel’ om discriminatie tegen te gaan. ‘Een inclusieve arbeidsmarkt vraagt ondersteuning voor bedrijven om een inclusief HR-beleid te voeren, samenwerking en investeringen in opleiding, werkvloercultuur, doorgroei en retentie. Zonder dat bredere fundament riskeren praktijktesten vooral te signaleren waar het misloopt, zonder dat er instrumenten zijn om het tij te keren. Het gevaar is dat we straks wel meer meten, maar minder veranderen.’
‘Het gevaar is dat we straks wel meer meten, maar minder veranderen.’
Daarbij verwijzen de twee naar de grote commotie die in België eerder dit jaar ontstond, toen 90 bedrijven in de regio Gent een ‘ingebrekestelling’ van een advocatenkantoor kregen van mensenrechtenorganisatie UNIA, met daarin een ‘vermoeden van discriminatie’ van sollicitanten. UNIA stuurde die brieven na 1.935 praktijktesten te hebben uitgevoerd bij 766 werkgevers, en wilde daarmee vooral de dialoog met de betreffende bedrijven openen. Maar dit werd helaas ‘zo niet begrepen’, aldus de organisatie, die daarna nog wel een follow-up stuurde met een uitnodiging tot een nader gesprek, waar 74 bedrijven op ingingen.
‘Hoog tijd’
Eerder kwam de Gentse hoogleraar Stijn Baert al vaker in het nieuws met praktijktesten waaruit hardnekkige discriminatie van sollicitanten bleek, onder meer van 50-plussers. Ook het VRT-programma Factcheckers toonde eerder dit jaar aan dat discriminatie nog altijd schering en inslag is op de Vlaamse arbeidsmarkt: ondanks 10 jaar aan zelfregulering bleken nog altijd 6 op de 10 uitzendbedrijven in te gaan op discriminerende klantenvragen. Naar aanleiding van die uitzending zei de Vlaams minister van Gelijke Kansen Caroline Gennez het ‘hoog tijd‘ te vinden om praktijktesten vanuit de overheid in te voeren.
Of het ook een idee voor Nederland is? Het valt te overwegen. In elk geval valt op dat het hier feitelijk stil is op dit gebied, nadat alweer ruim anderhalf jaar geleden de Eerste Kamer invoering van de Wet Toezicht Gelijke kansen bij werving en selectie blokkeerde.
Het is bij het huidige kabinet oorverdovend stil op dit gebied.
Wel bleek recent nog uit onderzoek van het TA Audit Institute via ruim 1.500 mystery sollicitaties bij 245 grotere Nederlandse werkgevers, vrijwel allemaal met meer dan 1.000 werknemers, dat bijvoorbeeld leeftijdsdiscriminatie nog altijd veel voorkomt. En grootschalig onderzoek in 2023 toonde aan dat er in Nederland zelfs een toename is van discriminatie op de arbeidsmarkt. Maar (grootschalige, landelijke) maatregelen om dat tegen te gaan? Het is oorverdovend stil op dit gebied bij het huidige, dubbel demissionaire kabinet.
