Maar liefst 5 bewindspersonen waren aanwezig: 4 ministers en 1 staatssecretaris. Je kunt dus moeilijk beweren dat het kabinet het onderwerp krapte niet serieus neemt. Niet zo gek ook, met bijna een kabinetscrisis door een personeelstekort in het gevangeniswezen, een op de loer liggend zorginfarct, of Defensie, dat bijna wil verdubbelen in personeelsomvang de komende jaren. Om maar een paar voorbeelden te noemen. Het kon echter niet verbloemen dat de allereerste arbeidsmarktkrapte-top van deze regering afgelopen vrijdag vaak eerder aanvoelde als een eerste verkenning in plaats van een plek waar doorbraken werden bereikt.
Je kunt na vrijdag moeilijk meer beweren dat het kabinet het onderwerp krapte niet serieus neemt.
Zo’n 200 tot 250 vertegenwoordigers van bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en brancheorganisaties zijn ervoor naar het Haagse New Babylon gekomen. Zij zullen daar onder meer Volksgezondheidsminister Fleur Agema (PVV) zelfverzekerd horen beweren dat ‘het ernaar uit ziet dat we het kunnen oplossen met elkaar’. En Dirk Beljaarts (EZ, ook PVV) horen zeggen dat je soms een crisis nodig hebt voordat er echt iets kan veranderen. Maar dat het tegelijk een ‘heel lastige discussie’ wordt als ‘we afscheid willen nemen van goedkope arbeid in een aantal sectoren.’
Keuzes maken
Toch is zulke keuzes maken juist iets waar ING-hoofdeconoom Marieke Blom wél toe oproept, in haar openingstoespraak van de dag. Al nuanceert ze het debat eerst door te stellen dat arbeidsmarktkrapte natuurlijk ook een soort luxeprobleem is. Er zijn veel landen die maar wat jaloers zijn op onze enorme arbeidsparticipatie, lage werkloosheid en werk voor iedereen die maar wil. ‘Daar mogen we best een lekker gevoel over hebben, als vijfde gelukkigste land in de wereld. Maar we hebben het natuurlijk wel als een van de ergste te pakken, dit krapteprobleem.’
‘Qua arbeidsaanbod is er weinig laaghangend fruit meer.’
Qua arbeidsaanbod is er ook weinig ‘laaghangend fruit’ meer, constateert ze, verwijzend naar de Kamerbrief die het kabinet eind vorig jaar over de krapte schreef. Meer uren werken per week? Ze ziet het niet zo snel gebeuren. ‘Als je kijkt naar het aantal uren per huishouden, dan is dat in Nederland eigenlijk al heel hoog. Er zijn niet veel landen waarin per inwoner meer uren worden gewerkt. We moeten wel meer nadenken over hoe we dat werk verdelen – zeg ik als vrouw. Maar het effect op de krapte is waarschijnlijk beperkt.’
Welvaart creëren
En, zo benadrukte ze: het gaat er natuurlijk ook niet om een ruime arbeidsmarkt te creëren. Want wie wil er nou een hoge werkloosheid? ‘Maar waar het wel om gaat, is die arbeidsproductiviteit. In wat je per uur gedaan krijgt dus. Daarin zit namelijk de welvaart.’ En weten we die productiviteit niet te verhogen, dan wordt het ook voor de publieke sector steeds lastiger om genoeg mensen aan te trekken, schetste ze. ‘Dan moeten we met z’n allen meer lasten gaan betalen. Wat de prikkel om te gaan werken juist weer kan verminderen.’
‘In wat je per uur gedaan krijgt zit de welvaart.’
Het gaat er dan ook niet om de krapte op te lossen, benadrukt ze. ‘Het gaat om ons toekomstige welzijn en onze welvaart. Wij zijn een land dat ongelooflijk veel wil, het liefst ook zoveel mogelijk tegelijk. Daarin moeten we vooral keuzes maken. Doe er een paar en doe die goed, zou mijn suggestie zijn. Ik zou dan beginnen bij de overheid: wees kritisch op de beloftes die je doet. De overheid kan niet alles voor iedereen, ik denk dat dat best te verkopen valt. Want als je niet kiest, laat je het aan het toeval van de arbeidsmarkt over.’
Europeser, groener
Maar ook voor de rest van de arbeidsmarkt mogen we best wat meer keuzes maken, bepleitte Blom. ‘Ik denk dat politici met regels en subsidies duidelijk kunnen maken wat we dan bedoelen met: een sterke economie. We moeten nadenken over waar we dan de focus op willen leggen. Waarbij de richting volgens mij wel duidelijk is; het zal Europeser en groener moeten. De grenzen van de planeet komen in zicht. Dus zeg ik: politiek, hou niet ten koste van alles de gevestigde orde in stand, en oriënteer je op het nieuwe. Durf te vertrouwen op de kracht van de toekomst. We zijn namelijk hartstikke slim en inventief in Nederland.’
‘Ik zeg: politiek, hou niet ten koste van alles de gevestigde orde in stand.’
Waarbij ze uitkwam op een van haar eigen love baby’s, zoals ze het zelf noemde: mensen te helpen zien waar ze in de toekomst nodig zijn, het liefst met behulp van A.I. ‘Wat ze in huis hebben, en hoe ze een stap kunnen zetten van waar ze nu zijn naar waar ze moeten zijn, ik denk dat daar nog veel kansen liggen. Voor bedrijven komt dit nooit uit, dus de overheid moet hier meer achteraan zitten, vind ik. In Finland gebeurt het al, met actief beleid en veel succes. En ook in bijvoorbeeld Frankrijk en Singapore zie je dit gebeuren. Als we dat hier ook voor elkaar krijgen worden we én productiever, én kunnen we beter omgaan met veranderingen.’
Waar is de matching gebleven?
Een indringende oproep, die bij de 5 bewindspersonen echter niet meteen weerklank leek te vinden. In hun panelgesprek na de keynote, en de daaropvolgende deelsessies, leek het onderwerp skills based matching namelijk bijna weer volledig verdwenen. Al kwamen er bij de politici natuurlijk wel mooie beloftes voorbij. ‘We hebben niet de luxe om nog 5 jaar te debatteren’, zei Dirk Beljaarts bijvoorbeeld. ‘We moeten echt aan de slag.’ En vertelden Mariëtte Paul en Fleur Agema dat in het onderwijs en de zorg heus heel veel te verwachten valt van A.I. ‘Ik zie dat we hierin echt meters maken’, aldus Paul.
‘We hebben niet de luxe om nog 5 jaar te debatteren.’
Eddy van Hijum, de coördinerend minister van SZW, die de ‘top’ had geïnitieerd, riep ondertussen werkgevers op om ook eens mensen te overwegen ‘die een wat grotere afstand tot de vacature lijken te hebben’. En onderwijsminister Eppo Bruins kwam weer eens met de bekende vergelijking tussen ambulancepersoneel en de flitsbezorger. ‘Als we moeten kiezen, kiezen we allemaal de ambulance’, zegt hij. ‘Dat betekent dat we dus wel degelijk kunnen kiezen.’ Van Hijum haakte daar nog op in door te stellen dat ‘de afhankelijkheid van laagbetaalde arbeid onze innovatie ook in de weg zit. We moeten die omslag nu dus echt gaan maken.’
Witwassen en fraude
De SZW-minister had het ook over de regeldruk, en de gevolgen die dat heeft voor de krapte op de arbeidsmarkt. ‘Kijk alleen maar naar de ontzettende hoeveelheid mensen die bij de banken bijvoorbeeld bezig zijn met het tegengaan van witwassen en fraude.’ Zou dat niet een tandje minder kunnen, vroeg hij zich retorisch af. En hij wees op het belang van aantrekkelijk werkgeverschap. ‘Wat we niet kunnen is het fundamentele probleem per se kleiner maken. Dit vraagstuk is een gegeven, en gaat niet meer weg. Maar we kunnen met elkaar wel kijken waar nog mogelijkheden zitten die we nog niet benutten.’
‘Dit vraagstuk is een gegeven, en gaat niet meer weg.’
Verwijzend naar de eeuwenlange Nederlandse strijd tegen het water, stelde hij: ‘De noodzaak om ons aan te passen aan de omstandigheden hebben gezorgd voor een cultuur van aanpakken, van samen de schouders eronder te zetten. Dat gaat ons uiteindelijk helpen ook in het omgaan met die krapte.’ Waarbij hij bijvoorbeeld – samen met werkgevers – meer werk zegt te willen maken van ‘instapbanen’, oftewel: ‘het vak leren op de werkvloer. Ik heb het idee dat je zo nog veel meer vacatures binnen handbereik van een grote groep mensen kunt brengen.’ Maar, besefte hij ook, zo makkelijk als dat klinkt, is het in de praktijk waarschijnlijk niet.
‘Meer subsidies’
Het paste al met al wel bij de conclusies van deze eerste top. Want ook uit de paneldiscussies die in de zaaltjes vervolgens plaatsvonden, kwamen helaas niet heel veel meer ideeën terug dan toch behoorlijke dooddoeners als ‘meer subsidies’, ‘meer statushouders inzetten’, en ‘het onbenut arbeidspotentieel nog beter benutten’. Al viel er bijvoorbeeld ook te genieten van het verhaal van schooldirecteur Rick Wolsink, die bij de Dorpsschool Halle géén last heeft van een lerarentekort, omdat hij het proces ‘omdraaide’: niet langer zocht hij een juf voor een klas van 25 kinderen, maar keek hij: wie wil wanneer een deel van het onderwijs verzorgen?
Zo kreeg hij een veel grotere groep leerkrachten, voor bewegingsonderwijs, zwemlessen, muziek, burgerschap, zelfs typeles – met diplomagarantie. ‘We deden een vacature uit. Onze buurschool had één reactie, wij kregen er 45’, vertelt hij. Juist door ‘andersom te denken’. En gaat dat dan niet ten koste van de schoolresultaten? Integendeel, maakte Wolsink duidelijk. Op de basisvaardigheden gingen de scores van de kinderen juist enorm omhoog door deze aanpak. ‘We kijken nu: wie wil in onze school werken? Hoe laat wil je beginnen? Wat vind je leuk? Wat is je kracht? Daardoor hebben we een heel nieuwe vijver aan professionals gevonden.’
Waar blijft de doorbraak?
Het is dit soort voorbeelden dat toch de waarde van deze arbeidsmarktkrapte-top duidelijk maakt. Samen met elkaar enkele inspirerende voorbeelden uitwisselen, en zo hopen op wat doorbraken. Het is duidelijk andere koek dan de Woontop van afgelopen december, waar veel hardere afspraken werden gemaakt over bijvoorbeeld te bouwen woningen. Hier ontbreekt zo’n agenda. En dus zullen we misschien eerder blij moeten zijn dát er aandacht voor het onderwerp is, dan hopen dat er hierdoor meteen iets verandert.
‘We moeten over een jaar wel verder zijn dan we nu zijn.’
De ‘kleilagen opruimen’, de ‘schotten wegnemen’, ‘slimmer werken’, ‘samen de schouders eronder’, ‘taboes durven doorbreken’, het zijn dit soort politieke clichés die hier veel te horen zijn. Maar tot concrete nieuwe oplossingen leidt het nauwelijks. Eddy van Hijum beseft het, zegt hij ter afsluiting. ‘Ik vond het inspirerend. Maar er ligt tegelijk nog veel huiswerk voor ons. Hoe nu verder? We zullen in elk geval in gesprek blijven. We moeten over een jaar wel verder zijn dan we nu zijn. U mag van ons verwachten dat wij de samenhang daarin bewaken. En dat we dan hier over een jaar nog eens terug komen. Dus wellicht tot dan…’
